Bülbülün göç sırrı ortaya çıkıyor: "Çok ilginç veriler elde etmeye başladık"

Avrupa’nın en büyük doğal yaşam parkı Ormanya’da kurulan Kuş Halkalama İstasyonu, göçmen kuşların bilinmeyen özelliklerini gün yüzüne çıkarıyor. Yapılan çalışmalar, bülbüllerin her yıl üreme döneminde Afrika’dan Kocaeli’ye geldiğini ve ortalama 7 bin 500 kilometrelik zorlu bir göç rotasını izlediklerini ortaya koydu.
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin kente kazandırdığı Ormanya Doğal Yaşam Parkı’na kurulan Kuş Halkalama İstasyonu, göçmen kuşların rotalarını ve davranışlarını takip ediyor. 2023 yılında başlayan çalışmalarla, kuşların üreme ve göç süreçleri ayrıntılı olarak incelenirken, bölge ekosistemi için de önemli veriler elde ediliyor. Ormanya’nın farklı bölümlerine belirli zaman dilimlerinde kurulan halkalama noktaları veteriner hekim, biyolog ve lisanslı kuş halkalamacılar ile birlikte düzenli olarak kontrol ediliyor. Türlere göre belirlenen özel halkalarla kayıt altına alınan kuşların, uluslararası sisteme dünyanın diğer bölgelerinde de bulunan halkalama istasyonuna yolları düştüğünde halka numarasına bakılarak, hangi tarihte hangi istasyonda halkalandığı, bilgileri ve göç rotası belirlenmiş oluyor. Halkalama ve gözlem çalışmalarıyla kuşların biyolojisi, ekolojisi, davranışı ve üreme verimliliği gibi konular ele alınıyor.

"Çok ilginç veriler elde etmeye başladık"
Kuş halkalama çalışmaları hakkında bilgi veren İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Ormancılık Meslek ve Yüksek Okulu’ndan Öğr. Gör. Dr. Ergün Bacak, "Kuş halkalama çalışmaları aslına bakacak olursak kimliklendirmedir çünkü biz aynı türleri birbirinden ayırt edemiyoruz. Bu nedenle kimliklendirme çalışması yapıyoruz. 2 senedir Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin destekleriyle birlikte bu çalışmaları yapıyoruz ve çok ilginç veriler elde etmeye başladık. Bunlardan birisi de biraz önce salladığımız bülbüllerdi. Düzenli olarak her yıl Afrika’ya giden ve Afrika’dan geri gelen bülbülleri çalıştık. Bunların düzenli olarak Ormanya’ya geldiğini ve burada ürediğini fark ettik" dedi.

"Halkalama ile kuşların göç rotalarını, yaşam sürelerini öğreniyoruz"
Halkalama çalışmalarıyla öğrenilen bilgileri paylaşan Bacak, "Halkalama ile kuşların göç rotalarını, yaşam sürelerini öğreniyoruz. Kuşlarda yaşam süresini öğrenebilmek çok zor olduğu için ancak halkalama çalışmalarıyla bunu tespit ediyoruz. Mesela dünyanın en yaşlı kuşunun, bir halkalama çalışması sayesinde tespit edildiğini biliyoruz. Wisdom isimli bir albatros 72 yaşında ve bu sene anne oldu. 72 yıl önce halka takılmıştı ve düzenli olarak takip ediliyor" diye konuştu.
Düzenli ve uzun süreli halkalama çalışmalarının çok daha doğru bilgiler sunduğunu ifade eden Öğr. Gör. Dr. Ergün Bacak, "Bu çalışmalarla koruma alanları, göç davranışları belirleniyor. Bülbüllerin ömrü boyunca dünyanın çevresini 3-4 kez döndüğünü öğrendik. Bir kıyı çamur çulluk türünün yılda 11 bin kilometre uçtuğunu, Kutup Sumrusu’nun ise yılda 40 bin kilometre göç ettiğini bu halkalama sayesinde biliyoruz. Türkiye’nin birçok ilinde düzenli yapılması çok kıymetli veriler sunar" şeklinde konuştu.

"12 ay boyunca her ay minimum 5 gün halkalama çalışması yapıyoruz"
Türkiye’de halkalama sisteminin son 30-40 yıldır yapıldığını belirten Bacak, "Biz 2 yıldır Kocaeli’de, Türkiye’de hiç yapılmayan bir şey yaptık. 12 ay boyunca her ay minimum 5 gün halkalama çalışması yapıyoruz. Diğer halkalama çalışmalarının tamamı ilkbahar ve sonbahar göç dönemlerinde göç eden kuşlarla ilgili yapılıyor. Biz hem yerli türleri hem de göçmen türleri bir arada inceliyoruz ve bu da Türkiye’de bir ilk olarak karşımıza çıkıyor. Böyle düzenli olarak yapılan çalışmalar daha fazla veri sağlıyor. Yıl içerisinde kuşların nasıl yağlandığını, nasıl kaslandığını, nasıl kilo alıp nasıl zayıfladığını ya da nasıl yavru yetiştirdiğini incelemiş oluyoruz" ifadelerini kullandı.

"Akdeniz’i bir gecede geçiyorlar"
Halkalanan kuşların 4,5 gramdan başlayıp 700-800 grama kadar ulaşabildiğini belirten Ergün Bacak, bu canlıların metabolizmalarının hızlı olduğunu söyledi. Bacak, halkaladıkları kuşların çoğunluğunun aktif kanat çırparak göç eden türler olduğunu kaydederek, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bu kuşlar Afrika’dan geliyorlar, Akdeniz’i bir gecede geçiyor. Karadeniz’i kanat çırparak geçiyorlar, etrafını dolaşmıyorlar. Bu nedenle de göç öncesi, göçmen türler vücut ağırlığının iki katını çıkarıyor. 6 gramlık bir kuş 11 gram oluyor. 12-13 gramlık bir kuş 25 grama kadar ağırlığını çıkarıyor. Neredeyse vücudunun tamamını yağlarla kaplıyor ki, beslenmeye uygun olmayan alanlarda da göçüne devam edebilsin. Bu kuşların pek çoğu gece göç ediyor. Burada ormanın içerisinde yaşayan türler ise pek yağ biriktirmeyi tercih etmiyorlar. Nasıl insan için fazla yağ biriktirmek zararlıysa aslında kuşların için de yağ biriktirmek zararlı. Sadece göçe hazırlık için yağ biriktiriyorlar"
Bülbüllere takip cihazı takılamadığını söyleyen Bacak, "Uydu vericisi takabilsek kaç ülke gezdiğini, hangi ülkelerden gittiğini öğrenebiliriz. Uydu vericisi takamadığımız için kaç ülke gezdiğini bilmiyoruz ama tahmin ediyoruz ki, burada yaşayan alt türün yaklaşık her yıl 3 bin 500 ile 4 bin kilometre güneye, Sahra Altı Afrika’ya indiğini biliyoruz" şeklinde konuştu.

"7 bin 500 kilometre yol kat ediyorlar"
Bülbüllerin yılda gidiş-dönüş toplam 7 bin 500 kilometre yol kat ettiğini de ifade eden Öğr. Gör. Dr. Ergün Bacak, şu ifadeleri kullandı:
"Ormanya Doğal Yaşam Parkı’nda üreyen bülbüllerin yılda ortalama 3 bin 750 kilometre yaptığını düşünürsek, gidiş geliş bir yılda 7 bin 500 kilometre, 2 yılda 15 bin kilometre mesafe olur. Bizim halkaladığımız bülbüllerin en küçüğü 3 yaşında, yani 3 yılda 22 bin 500 kilometre yol yapmış oluyor. Dünyanın çevresinin 40 bin kilometre olduğunu düşünürseniz, sadece göç için uçtuğu mesafe dünyanın yarısından fazla. Eğer bir 3 yılda daha yaşarsa, sadece göç etmek için diğer üreme alanlarında, kışlama alanlarındaki uçmalarını saymıyorum, sadece göç için kullandığı minimum mesafe güney-kuzey istikametine doğrudan uçarsa, yaklaşık 5 yılda ortalama ekvatorun çevresine dolaşmış oluyor. 20-25 gram olan kuşların 2-3 yıl yaşadığını düşünüyoruz. Ama halkalama çalışmasıyla beraber ömürlerini tespit etmiş oluyoruz. 3,4 hatta 10 yıl sonra gelen bülbüller söz konusu. Hatta bir gün, İstanbul’da yaptığımız çalışmalarda 2020 yılında halkaladığımız bülbül gelmişti. 5 yıl sonra geldi ve 7 yaşındaydı"

"80 türe yakın kuş halkaladık ve 4 bine yakın kuşa halka taktık"
Ayrıca Bacak, nisan 2023’te başlayan halkalama çalışmalarında şu ana kadar yaklaşık 80 türde ve 4 bine yakın kuş halkalandığını belirterek, "Dilerim uzun yıllar bu çalışmalar devam eder ve haklarında çok daha fazla bilgi sahibi oluruz" dedi.