Her Millette görülen, toplumun bütün fertleri tarafından kabul gören, halkın tamamının katıldığı ortak değerler olarak kabul edilen bayramlar, dini ve milli bir inanıştır. Bayramlar milli kimliğin oluşmasına, birlik ve beraberliğin sağlanmasına yardımcı olur.
Orta Asya’da yaşayan Türkler, Anadolu Türkleri ve İranlıların yılbaşı olarak kabul ettikleri güne Nevruz adı verilir ki, yeni gün anlamına gelir. Farsça Nev (yeni), Ruz (gün) kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Gece ve gündüzün eşit olduğu Miladi 21 Mart, Rumi 9 Mart gününe rastlamaktadır.
Türklerde önemli bir yeri bulunan ve Farsça “Yeni Gün” sözcükleri ile ifade edilen “Sultan Nevruz” ilkbaharın başlangıcıdır. Türk Dünyası’nda yeniden diriliş, canlanış olarak yaşatılan Sultan Nevruz: Navruz, Novruz, Sultan-ı Navrız, Sultan Nevruz, Navrez, Nevris, Naurus, Norus, Noruz, Ulıstın Ulu Kunı,Ulusun Ulu Günü,Ulı Kün, Ergenekon, Bozkurt, Çağan, Baba Marta, Kürklü Marta, İlk Yaz Yortusu, Yeni Gün,Yengi Gün, Mart Dokuzu, Mereke, Mevris ve Meryem olmak üzere yirmi beşi aşkın isimle anıla gelmektedir.
Kimi topluluklar, Allah’ın dünyayı yarattığı ve ilk insanın yaratıldığı gün, kimileri Hz. Âdem’in bugün yaratıldığını ve Hz. Havva ile bugün buluşup tövbelerini yaptıklarını, kimileri Hz. Nuh’un gemisinin Ağrı (Cudi) Dağında karaya oturduğunu ve karaya ayak bastığı gün, kimileri ise ilk insanın yaratıldığı gün, Hz. Muhammed’in nübüvvetinin başlangıç günü, Hz. Ali’nin doğum günü, Hz. Ali ile Hz. Fatıma’nın evlendikleri gün, Hz. Musa’nın asasıyla Kızıl Denizi yarıp halkını kurtardığı gün, Hz. İbrahim’in Urfa’da yakılmak istendiği gün, Hz. Yunus’un Yunus balığı karnından karaya ayak bastığı gün, Hz. Yusuf’un kuyuya atıldığı gün, Güneşin Balık burcundan Koç burcuna girdiği gün, olarak kutlarken gece ile gündüzün eşit olduğu bugün, bir bahar müjdecisi olarak dünyanın her yerinde çeşitli etkinliklerle kutlanır.
Nevruz İslamiyet’ten çok öncelere giden bir gelenektir. Yani yeni bir dinin ve mezhebin bayramı değildir. Bundan dolayı herhangi bir şekilde herhangi bir dine, mezhebe ve etnik köken adına bağlı gösterilmesi, istismar edilmesi veya bir aylık unsuru olarak gösterilmeye çalışılması yanlıştır. Tarihin ve kültürün bütün gerçeklerine aykırıdır.
Göktanrı inancında bulunan Türk Kamları dualarında Nevruz’u şöyle ifade ediyorlar:
“…Yüce Göktanrı’nın ilk defa gürlediği, yağız yerin altmış türlü çiçeklerle ilk defa bezendiği, altmış türlü hayvanın ilk defa kişnediği ve melediği zaman sen (Türk’ün Atası) yaratıldın.”
Bu söz; Türk’ün yaratılış felsefesinin, inancının ve hayat tarzının ifadesidir. Bu gelenek İslamiyet’ten önceki Türk toplulukları arasında din adamlarının (Kamların, Şamanların ve Baksıların) yaptıkları dualarla geçmişten günümüze farklı şekillerde, ama aynı ruhla kutlanmaktadır. Bu bayram İslamiyet’i kabul etmiş, konar- göçer Türk topluluklarında; sürgün avı, toy, şölen ve yuğ gibi İslamiyet’le çatışmayan adetlerden biri olarak devam etmiştir. Bu ananeler günümüz Türk dünyasına ortak kültür mirası olarak soru sormaya bile gerek duyulmadan atadan oğula kalmıştır.
Ergenekon Destanı; Türk’lerin Çinli’ler tarafından yenilerek Ergenekon’a sığınmalarını ve dört yüz sene burada mahsur kalarak esaret hayatı yaşamalarını anlatır. Zamanla çoğalan Türk’lerin buralara sığmamaları üzerine bir Bozkurt’un da yol göstericiliği ile demirden dağları eriterek yol bulmuş tarih sahnesine çıkmaları sonucunda ulaştıkları yerlerin sulak, topraklarının bitek ve av hayvanlarının bol olması büyük sevince sebep olmuş; bu kutlama sırasında bir parça demir ateşte kızdırılarak Türk Hakan’ı tarafından Örs üzerinde dövülerek Tanrı’ya şükür etmişlerdir. Bu yeniden doğuş olan “Nevruz” sonraki her sene 21 Mart’ta bayram olarak kutlanarak günümüze kadar diğer Türk toplulukları tarafından kabul görerek devam ettirilmiştir.
Eski Türk bayramı olan Nevruz, Türkler aracılığı ile Avrasya’ya yayılmıştır. Çin kaynaklarından Hun Türklerinin Milattan Önceki yıllarda 21 Mart’ta yemekleri ile kıra çıkarak bahar şenlikleri yaptıkları görülür. Uygur Türkleri bu geleneği sürdürmüş ve Nevruz kutlamalarını konu alan tablolar yapmışlardır.
Büyük Selçuklu Veziri Nizamü’l Mülk de “Siyasetname” adlı eserinde Nevruz geleneğini anlattığı gibi yılbaşı olduğundan da bahseder. Melik Şah adına lakabından dolayı yapılan takvime, Takvim-i Celali denildi. Bu takvimin başlangıcı 21 Mart’tır. Selçuklu Devletinde hem mali işlerde hem de devletin diğer işlerinin düzenlenmesinde bu tarihe itibar edildi. Kaşgarlı Mahmut Divan-ı Lügat’it-Türk adlı eserinde 12 hayvanlı Türk Takvimi’nin ve yıl başlangıcının 21 Mart olduğunu belirtmektedir. Selçuklularda Nevruz bayramının ihtişamlı şenliklerle kutlandığı ve o güne has özel yemekler yapılarak hediyeleştiği görülmektedir.
Osmanlıda ise Sultanların 21 Mart günü Nevruz tebriklerini kabul edip, halkın Nevruzunu kutlamalarından dolayı bugüne “Nevruz-ı Sultani” denilmektedir. Kayı boyundan olan Karakeçililerin 21 Mart günü Ertuğrul Gazi’nin Türbesi etrafında toplanarak bayram yaptıklarını bilmekteyiz.
18. Yüzyılda Siirt’in Tillo ilçesinde yaşamış olan İbrahim Hakkı Hz. “Marifetname” adlı eserinde yılbaşını güneşin koç burcuna girdiği günü 21 Mart olarak tespit etmiştir. Kendi hesaplarıyla 21 Mart’ta Nevruz güneşinin Şeyhinin mezarının üzerine düşmesi için Türbesinin tepesine pencere açtırarak yaptığı bir aletle yılda bir defa güneş ışıklarının ulaşmasını sağlamıştır. Ama acemi eller bu ışık yansımasının nasılını araştırırken bozmuşlar ve tamirini de yapamamışlardır.
Nevruz kutlamaları, Cumhuriyet’in ilk yıllarında da resmi olarak kutlanmaya devam edilmiştir. Atatürk 22 Mart 1922 tarihinde Ankara Keçiören semtinde Nevruz şenlikleri düzenletmiş ve kendisi de bu şenliklere katılmıştır. Bununla milli değerlere, örfümüze, gelenek ve göreneklerimize sahip çıkmamızı, bunları unutmamamızı ve unutturmamamızı istiyordu. Ata diyor ki: “Gençlerimize, çocuklarımıza görecekleri eğitimin hududu ne olursa olsun en evvel ve her şeyden evvel kendi geleneklerine milli ananelerine ve Türkiye’nin bağımsızlığına düşman olan unsurlarla mücadele etme gereği öğretilmelidir.” Diyerek konun ehemmiyetini belirtmektedir.
1990 yılında bağımsızlığını ilan eden Türk Cumhuriyetlerinden Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan ve Azerbaycan ile Rusya Federasyonundaki Tataristan 21 Mart Ergenekon Nevruz Bayramını “Milli Bayram” olarak ilan etmişlerdir. Temeli beş bin yıl önceye dayanan bu milli bayramı bizde 1991 yılında Türk Dünyası ile birlikte resmi tatil olmaksızın kutlamaktayız.
Sonuç itibari ile Mete Han döneminden bu yana var olan bu bayram, bir bahar bayramı geleneğidir. 1200 yıldan beri Müslüman Türklerle ilişkisi kalmamış olan Saha yani Yakut Türklerinin de Nevruz geleneğini eskiden olduğu gibi bütün canlılığı ile yaşattıkları görülmektedir. Bu bayramın kaynağının Hun Türklerinden daha eski Türkler olduğu bilinmektedir. Orta Asya’dan Anadolu’ya, Anadolu’dan Balkan Türklerine kadar çeşitli isimlerle anılarak kutlanan Nevruz, İslamiyet’ten önceki Türkler hariç dini hüviyeti bulunmayan bir gelenektir. Yaşama sevincini ifade eden, barış, kardeşlik, dostluk, yeniden doğuş ve diriliş günü olan milli bayramımızın Türk Milletine kutlu olmasını diliyorum.
Mehmet KAZANCI
İl Kültür ve Turizm Müdür Yardımcısı
