Van’da binlerce kelebeğin korunduğu araştırma koleksiyonu

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (Van YYÜ) Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü bünyesinde faaliyet gösteren Böcek Araştırma Koleksiyonu, uluslararası müze standartlarında hazırlanan zengin faunasıyla binlerce kelebek ve böcek türünün bilimsel yöntemlerle korunup kayıt altına alınmasına ev sahipliği yapıyor.
Uluslararası unvana sahip Yüzüncü Yıl Üniversitesi Böcek Araştırma Koleksiyonu, Türkiye’nin en önemli bilimsel merkezlerinden biri olarak öne çıkıyor. Türkiye’de yaklaşık 27 yıldır kelebek ve böcek faunası üzerine araştırmalar yürüten Van YYÜ Fen Fakültesi Biyoloji Bölümünden Dr. Öğretim Üyesi Muhabbet Kemal Koçak, lisans eğitiminden beri bu araştırmaya gönül veren ve entomoloji alanında doktorasını tamamlayan Dr. Hanife Uçak ile birlikte çalışmalarını merkezde titizlikle sürdürüyor.
Van Gölü Havzası başta olmak üzere Türkiye’nin farklı bölgelerinden toplanan kelebek örnekleri, türleri belirlendikten sonra özel yöntemlerle hazırlanarak uzun yıllar boyunca devam edecek bilimsel araştırmalar için saklanabilir hale getiriliyor. Merkezde özenle muhafaza edilen irili ufaklı yüzlerce renkte kelebek, güve ve diğer böcek gruplarından araştırma materyalleri, bilimsel araştırmalar için önemli bir arşiv niteliği de taşıyor. Örneklerin uzun yıllar korunabildiği bu yöntem sayesinde Van Gölü Havzası, Türkiye ve dünyanın çeşitli bölgelerinde yaşayan kelebeklerin kayıtları geleceğe ışık tutacak.

"Van Gölü Havzası’nda 10 binin üzerinde böcek türü olduğu düşünülüyor"
İHA muhabirine konuşan Van YYÜ Fen Fakültesi Biyoloji Bölümünden Dr. Öğretim Üyesi Muhabbet Kemal Koçak, yapılan çalışmaların bölgenin biyolojik çeşitliliğinin ortaya konulması açısından büyük önem taşıdığını belirtti. 24 yıl önce YYÜ’de eşi merhum Prof. Dr. Ahmet Ömer Koçak ile birlikte çalışmalara başladıklarını ifade eden Dr. Öğretim Üyesi Koçak, "O dönem resmi kayıtlara ve çeşitli makalelere göre Van’da 500-600 tür böcek biliniyordu. Daha sonra yaptığımız saha araştırmalarıyla ilk etapta 2 bin türlük bir liste hazırlayıp yayımladık; kelebek, böcek, güve gibi tüm gruplar bu listenin içindeydi. Sonrasında 3 bin türün üzerinde ikinci bir liste daha oluşturduk (2018 yılı sonrasındaki bulgular bu sayıya dahil değildir. Sadece Van böcek faunasının tespiti çalışmaları 56 ayrı makalede yayınlanmıştır). Aradan geçen 7-8 yıl içinde tür sayısı daha da artmış olmalı. Beklentimiz, yalnızca Van Gölü Havzası’nda 10 binin üzerinde böcek türünden bahsedebileceğimiz yönünde. Kelebekler, güveler, kız böcekleri, çekirgeler, kın kanatlılar, sinekler, sivrisinekler, arılar. Hepsi bu grubun içinde yer alıyor" dedi.

"İnsanlar çevresel etkilerden böcekler kadar hızlı etkilenmez"
Van Gölü Havzası’nın biyolojik çeşitlilik, özellikle de böcek çeşitliliği bakımından son derece zengin olduğunu dile getiren Koçak, "Türkiye’nin böcek faunası genel olarak çok zengin, ancak bölgesel dağılımlar tam olarak bilinmiyor. Amacımız faunayı ortaya koyarak neyi nerede, nasıl korumamız gerektiğini belirlemek. Bu çalışmalar sırasında nadir türler, endemik türler ve yeni türlerle de karşılaşıyoruz. Geleneksel olarak böceklere karşı bir mesafe var ancak böcekler; sağlık, ekonomi, ekoloji ve çevresel gelişim açısından son derece önemli canlı gruplarından biridir. Ayrıca çevre şartlarındaki değişimlere çok hassas oldukları için indikatör türler olarak kabul edilirler. Omurgalı hayvanlar ya da insanlar çevresel etkilerden böcekler kadar hızlı etkilenmez. Bu nedenle böcek popülasyonlarındaki değişimler, çevredeki bozulmayı gösteren önemli veriler sunar. Örneğin 2000’li yılların başında Bahçesaray yolu üzerinde yol kenarlarında binlerce kelebek bir arada görülürdü; yüzlerce türü aynı anda gözlemlemek mümkündü. Şimdi yok. Bu, kelebeklerin tamamen yok olmasından değil; popülasyonların düşmesinden, iklim şartlarının değişmesinden ve yaşam alanlarının daralmasından kaynaklanıyor" diye konuştu.
Van Gölü Havzası’nda kelebeklerin yüzde 90’ının dağ stebindeki bitkilerle beslendiğine dikkat çeken Koçak, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bu alanlar yok olunca kelebeklerin yaşam döngüsünü sürdürebileceği ortam kalmıyor. Geven gibi bitkiler toprağı ve yer altı suyunu tutar; aynı zamanda diğer bitkilerin gelişmesine de imkan sağlar. Kelebekler de bu alanlarda gelişir. Ancak bu bitkileri kaldırıp alanları tarlaya dönüştürdüğünüzde belki 5-30 yıl ürün alınabilir, fakat yağışların azalmasıyla birlikte o bölgeler zamanla verimsiz hale gelir. Böylece hem bitkileri hem canlıları kaybederiz. Diğer taraftan habitatlar aşırı otlatma baskısına maruz kaldığında, taş ocaklarıyla dağ stepleri tahrip edildiğinde bu canlıların yaşam alanları geri dönülmez biçimde zarar görecektir."

Bölümü Böcek Araştırma Koleksiyonu’nun amacı nedir?
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Böcek Araştırma Koleksiyonu’nun temel amacı; Van Gölü Havzası başta olmak üzere Türkiye’nin farklı bölgelerinde yaşayan böcek ve kelebek türlerini bilimsel yöntemlerle toplayarak kayıt altına almak, bu türleri uzun yıllar korunabilir şekilde arşivlemek, biyolojik çeşitliliği belgeleyerek gelecekte yapılacak ekolojik, taksonomik ve faunistik araştırmalara sağlam bir kaynak oluşturmaktır. Koleksiyon ayrıca araştırmacılar, yüksek lisans ve doktora öğrencileri için referans niteliğinde bilimsel materyal sağlayarak, yeni türlerin keşfi ve bölgesel fauna çalışmalarının gelişimine önemli katkı sunmayı amaçlamaktadır.