100 yıldır Sakarya Savaşı şehitleriyle beraber yaşayan köy: Evliyafakı

Sakarya Meydan Muharebesi’nin izlerini taşıyan Haymana’nın Evliyafakı köyü, 100 yıldır şehitlerle iç içe yaşıyor.
Yunan ordusunun Ankara’ya doğru ilerleyişini durdurmak için verilen 23 Ağustos 1921’de başlayan Sakarya Meydan Muharebesi, Milli Mücadele’nin dönüm noktalarından biri oldu. Evliyafakı köyü, Sakarya Meydan Muharebesi’nde 22 gün boyunca çetin bir savaşa şahit oldu ve bu dönemde cephe hattının önemli bir konumu haline geldi. Ankara’nın Haymana ilçesine bağlı Evliyafakı köyü, Sakarya Meydan Muharebesi’nde çok sayıda şehit vermesiyle ve Sakarya Meydan Muharebesi’nin dönüm noktası olarak biliniyor. O dönemde köyden savaş alanına giden birçok asker şehit oldu. Günümüzde köyde neredeyse her evin bahçesinde şehitlere ait mezarlar bulunuyor. Köylüler, bahçe ve tarla çalışmalarını yürütürken zaman zaman bu mezarlara rastladığını belirtti. Yaşanan bu durum, köyde tarihi olayların izlerinin günlük yaşamla iç içe sürdüğünü ortaya koyuyor. Köyde yaşayanlar ise hem geçmişin acı hatırasını yaşatıyor hem de şehitlerle iç içe yaşayarak günlük hayatlarını sürdürmeye çalışıyor.
"Bunlar bizim evladımız, kimseye vermem"
Şehitlerle birlikte aynı evde yaşayan ev sahibi Ekrem Koçar, yaşadığı evi babasının yaptığını ve toprağı kazarken şehitlere rastladığını belirterek, "3 askerimiz burada yatıyor. 45 sene önce burada toprağı kazarken kemikleri çıktı. Ev daha önceden vardı. Şehitler, toprağı kazarken çıktı, kıbleye doğru gömdük. Yetkililer, babamdan 2-3 sene önce şehitleri istediler ama vermedi. ’Bunlar bizim evladımız, kimseye vermem’ dedi" şeklinde konuştu.
"Haymana, bir Çanakkale’dir"
Haymana’nın, Sakarya Meydan Muharebesi’nde çok çetin mücadele verdiğini ve bu mücadelenin hiç unutulmaması gerektiğin ifade eden Haymana Belediye Başkanı Levent Koç ise, "Şu anda dünyanın en uzun 22 gün 22 gece devam eden meydan muharebesinin yaşandığı topraklardayız. Haymana, 1683 Viyana Kuşatması’ndan bu yana geri çekilmenin bittiği topraklardır. Milli Mücadele, yani Sakarya Meydan Muharebesi Türk ordusunun 1683 yılından sonra taarruza geçtiği savaş Haymana’da gerçekleşti. Bunun baz alınması ve dünyanın en uzun devam eden ve yakın tarihimize en yakın savaşı olan Sakarya Meydan Muharebesi’nin çok iyi incelenmesi, irdelenmesi gerektiğini düşünüyorum. Haymana, top seslerinin Gazi Meclis’ten duyulduğu yerdir. Haymana, meclisin Kayseri’ye taşınma tartışmalarının yaşandığı dönemde düşman askerine göğsünü siper eden kahramanların diyarıdır. Haymana bir Çanakkale’dir. Nasıl ki şanlı ordumuz Çanakkale’de düşman askerine göğsünü siper edip başkent İstanbul’a düşman askerinin girmesini engellemişse, Haymana da başkent Ankara’ya düşman askerinin girmesini engelleyen kahramanların yattığı topraklardır. Haymana, bütün Türkiye coğrafyasının topyekun savaş alanıdır. Bu sebepten tarihçilerin Haymana’ya gelip Haymana’yı enine boyuna araştırmalarını temenni ediyoruz" diye konuştu.
"Haymana, düşmanın direncinin kırıldığı yerdir"
Yunan askerinin Haymana’da direncinin kırıldığını, bozguna uğratıldığını ve Türk ordusunun zaferi kazandığı yer olarak belirten askeri tarih doktora öğrencisi Talha Çopuroğlu ise, "23 Ağustos günü başlayan muharebeler 13 Eylül’e kadar devam etti. Yaklaşık 22 gün 22 gece sürdü. Bu bakımdan Sakarya Meydan Muharebesi dünyanın en uzun süren meydan muharebesi olarak kabul ediyoruz. Genel hatlarıyla baktığımızda savaş Haymana ve Polatlı bölgesinde gerçekleşti. 6 muharebe Haymana’da, 3 muharebe ise Polatlı bölgesinde oldu. Haymana’da gerçekleşen muharebeler daha çok savunma esaslıdır. Polatlı bölgesinde gerçekleşen muharebeler ise daha çok taarruz esaslıdır. Bu bakımdan incelediğimizde savaşın büyük bir çoğunluğu Haymana bölgesinde gerçekleşmiş oluyor. Özellikle Yunanlıların ‘Yarma Harekatı ve Kuşatma Harekatı’nın tamamı Haymana bölgesinde gerçekleşti. Özellikle Mangal Dağı Muharebeleri, İkiztepe Muharebeleri, Gedikli Muharebeleri ve Çal Dağı Muharebeleri şu an üzerinde bulunduğumuz topraklarda gerçekleşti. Yani düşmanın aslında bozguna uğradığı, direncinin kırıldığı ve Türk ordusunun zaferinin kazanıldığı yer Haymana’dır. Bu bakımdan Haymana Sakarya Meydan Muharebesinde çok önemli bir noktayı teşkil etmektedir. Sakarya Meydan Muharebesinde askeri arşiv kayıtlarına göre toplam zayiat sayımız yaklaşık 6 bin civarı gözüküyor. Fakat 2015 yılından beri yaptığımız çalışmalar boyunca muhtemel 6 bin daha şehidin olabileceğini düşünmeye başladık. Daha önce bu 6 bin şehit kayıp ya da kaçak olarak geçmekteydi. Fakat Haymana’da yaptığımız arazi çalışmalarında yeni şehitlikler bulmaya başladık. Muhtemelen 6 bin kayıp kaçak olarak görünen zayiatın birçok kısmı da şehit olarak Sakarya Meydan Muharebesinde maalesef eklenebilecek gibi gözükmektedir. 30 Ağustos’un Haymana için iki büyük önemi var. Bunlardan bir tanesi 30 Ağustos 1921. Şu an içinde bulunduğumuz şehitlik alanı Hüseyin Han Alparslan Bey Şehitliği olarak geçmektedir. Hüseyin Han Alparslan Bey, Giresun’dan gönüllü olarak Haymana’ya gelip Sakarya Meydan Muharebesi’ne katılmış Giresunlu bir alay komutanıdır. Kendisi 42’nci ve 47’nci alay olmak üzere Giresun’dan çıkan iki alayın 42’nci piyade alayının komutanıdır. Aynı zamanda Mangal Dağı Muharebelerine ve Güzelcekale Muharebeleri’ne bizzat bin askeriyle birlikte katılmıştır. Sadece Sakarya Meydan Muharebesi ile ilgili değil, Giresun’dan çıktıktan sonra ilk önce Samsun’a uğramışlardır. Samsun’daki Pontus ayaklanmasını ve Rum ayaklanmasını bastırmışlardır. Daha sonra 3 aylık bir yürüyüş sürecinde Sakarya Meydan Muharebesi’ne bizzat Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle dahil olmuşlardır. Kendisi de 28 Ağustos günü 13’üncü Tümen’in yaptığı topçu atışı ile birlikte ayağından çok şiddetli bir şekilde yaralanmış ve Haymana Hastanesi’ne kaldırılmıştır. Haymana Hastanesi’nde bir gün tedavi edilmeye çalışılmış fakat kan kaybından dolayı şehit olmuştur. Naaşı da bugün bulunduğumuz şehitlikte en yüksek rütbeli asker olarak yatmaktadır. 2’nci önemi ise 30 Ağustos 1922 Yunan ordusunun artık Anadolu topraklarından tamamen ayrıldığı ve Kuvay-ı Milliye’nin Batı Anadolu’daki galibiyetinin, Türk İstiklali’nin ve Türk Cumhuriyeti’nin resmi olarak kurulduğunun hem manevi hem de maddi anlamda bir göstergesidir. O yüzden Haymana için 30 Ağustos iki anlamda önem teşkil etmektedir" bilgilerini verdi.
Evliyafakı köyü Muhtarı Kemal Karaduman: "Köyümüz bu savaşta çok acı çekmiştir"
Evliyafakı köyünün Sakarya Meydan Muharebesi’nde düşmanla çarpışılan yer olduğunu ve bu köyün muhtarı olmaktan gurur duyduğunu belirten Evliyafakı köyü muhtarı Kemal Karaduman ise, "Şehitlerimize sahip çıkıyoruz. Arkamda 84 tane şehidimiz yatıyor. Şehitlerimiz burada savaşarak şehit olmadılar, köyün belirli kesimlerinde şehit olmuşlar. Şehitlerimizi o zamanki halkımız at arabalarıyla buraya çekip, İslami kurallara göre gömmüştür. Bu savaşta köyümüz çok acı çekmiştir. Arkamızda Samsunlu bir paşanın mezarı da var. Tepede bir şehitliğimiz daha var, orada da 36 askerimiz yatıyor. Bu köyün bağında, bahçesinde, evinin içinde dahi şehit mezarımız vardır. Ben bu köylü olduğuma ve bu köyde muhtarlık yaptığıma gurur duyuyorum" diye konuştu.